ارزشیابی مستمردر امر یاددهی و یادگیری

چکیده:

با توجه به اینکه روشهای سنتی سنجش وارزشیابی دانش آموز را در جهت ارائه ی پاسخ های صحیح از پیش تعیین شده به کار وامی دارد، در این فرآیند به رابطه ی سنجش ویادگیری توجهی نمی شود وآزمون های سنتی باعث ایجاد فاصله بین آموخته ها و واقعیت های زندگی دانش آموز می شود.

امروز اعتقاد بر این است که دو فرد در آفرینش کاملاً مثل هم آفریده نشده اند حتی دو قلوهای یکسان. یعنی تفاوت های فردی بسیار زیادی از نظر رفتار، افکار، حالات عاطفی وروانی وجسمانی وجود دارد حال که چنین است چرا باید با شرایط نا برابر دانش آموزان را به جدال وستیزی که فرجامش انواع اختلالات وبیماری های روانی وعاطفی است بکشانیم.از سوی دیگر سلامت عاطفی و روانی هر فرد حداکثر اهمیّت را دارد وبرای این منظور باید همواره تفاوت های بیرون فردی ودرون فردی را در نظر داشت واز ایجاد رقابت هایی که شرایط وامکانات، توانایی ها وعلایق دانش آموزان متفاوت است ویا از تعیین اهداف وانتظارات که میل به آنها بسیار سخت ویا بعضاٌ محال است اجتناب کرد بنا براین با استفاده ازروش ارزشیابی توصیفی به جای توجه افراطی به آزمونهای پایانی ونمره،روند یاد دهی ویاد گیری را در طول سال تحصیلی مورد توجه قرار داده ودر راستای این توجه رشد عاطفی واجتماعی وحتی جسمانی دانش آموزان رادر نظر بگیریم.

مقدمه:

دانش آموزان اغلب پس از امتحانات به خاطر نمره ای که به آنان ووالدینشان اعلام می شود در مقایسه با دیگران این تصور را پیدا می کنند که از نظر درسی نسبت به دیگران شکست خورده اند در نتیجه مایوس ونسبت به درس بی رغبت می شوند در حالی که هدف مهم ارزشیابی تحصیلی ایجاد علاقه ورغبت برای جبران کاستی ها ویادگیری بیشتر دانش آموزان است.

امروزه در مدارس ما مهم ترین ملاک آموزشی وپرورشی وتحصیل در مدرسه نمره است.

تنها نمره بالا وخوب قابل قبول است.ونمره است که افراد موفق را از افراد شکست خورده در تحصیل جدا می کند. به همین علت است که خواندن برای اکثر دانش آموزان در مدرسه کسالت آور شده دیگر دانش آموزان حوصله وعلاقه برای فعالیت وحل مسائل و موضوعات درسی را ندارند.

این وضعیت باعث شده است که بجای آن که روی احساس موفقیت دانش آموزان تاکید داشته باشیم روی شکست واحساس عدم موفقیت آن ها تاکید کنیم.

از طرفی شیوه های آموزش ما در کلاس ها اندیشمندانه نیست وبه جای این که روی تعقل وتفکر وکشف خلاقیت دانش آموز تمرکز داشته باشیم. بر روی محفوظات او تاکید می کنیم.دانش آموزی که مفاهیم درس را درک می کند ولی حجم کمتری از محفوظات ومعلومات را در ذهن دارد از نمرات پایین تری بر خوردار است، در نتیجه در مدرسه به وی به چشم کسی که رفتار ناپسندی از او بروز کرده نگریسته می شود واز دیدگاه معلم ومدرسه و حتی خانواده به عنوان دانش آموز تنبل و ناسازگار جلوه می کند.

تعریف مفاهیم و واژه ارزشیابی:

واژه ی ارزشیابی ار نظر لغوی به معنای یافتن ارزش ها است.یافتن آن چه نه در زمان محدود بلکه در فرآیند آموزش وتلاش برای یاد گیری واندوختن حاصل می شود.

اما از نظر عملیاتی ارزشیابی فرآیند نظام یافته سیستماتیک برای جمع آوری تحلیل تغییر اطلاعات است تاتعیین شود که آیا هدفهای مورد نظر تحقق یافته یادر حال تحقق یافتن هستند وبه چه میزانی.

تاثیر ارزشیابی بر بهبود کیفیت یادگیری:

بررسی اجزای خلاقیت روشن می کند که خلاقیت یک ویژگی ثابت شخصیتی نیست که بدون هیچ تغییر و تحول در وجود انسان نهفته باشد، بلکه از جمله مواردی است که کاملاً تحت تاثیر عوامل یا موانعی تقویت یا تضعیف و حتی نابود می شود. بعضی شرایط، زمینه های ظهور و گسترش خلاقیت را فراهم می آورند، در حالی که بعضی موقعیت ها رشته های خلاقیت را در وجود آدمی خشک می کند

."شور و عشق از آسیب پذیری مصون نیست، حتی کودکانی که دارای انگیزه ای بسیار قوی هستند، ممکن است در نتیجه محیط منع کننده به شدت تضعیف شوند و از این رو خلاقیت آنها از بین برود. چنین محیطی در کجا وجود دارد؟ آیا سیستم های متداول در مدارس سنتی سختگیر و محیط خانه ای محافظه کارانه مقصر به حساب نمی آیند؟ حتی آنهایی که کاملاً دارای تمایلات خوب هستند، می توانند سهواً وضعیتی را به وجود آورند که برای سلامت خلاقیت کودکان مضر باشد". (آمابیل، ترجمه قاسم زاده و عظیمی، 1375: 85 (

در بسیاری از خانواده ها والدین، کودکان خود را مجبور به یادگیری می کنند. متأسفانه این امر نه در خانواده، بلکه در محیط های آموزشی، یعنی مدارس نیز، کاملا مصداق دارد. گاه شرایط موجود در مدرسه به گونه ای است که نه تنها به پرورش خلاقیت کمک نمی کند، بلکه این موهبت الهی را سرکوب می کند. (کریمی، 1384: 26) مدیران و معلمان ما با این نیت خیرخواهانه که قرار است استعدادهای بالقوه دانش آموزان کشف شود، آنها را مجبور می کنند تا مطالبی را که دانش آموز، هدف از یادگیری آن را نیز نمی داند، یاد بگیرند.به همین خاطر وقت آن رسیده که از شیوهای جدید ارزشیابی استفاده کنیم تا گامی در سوی کیفیت آموزشی برداریم. که ارزشیابی توصیفی نمونه بارز آن است.

ارزشیابی توصیفی الگوی جدیدی است که تلاش می کندزمینه ای فراهم سازد تا دانش آموزان در کلاس درس با شادابی ونشاط بهتر وعمیق تر مطالب درسی را یاد بگبرند.

این طرح با هدف بهبود کیفیت یاد گیری ویاد دهی وافزایش بهداشت روانی محیط یاد دهی ویاد گیری تغییرات اساسی را در نظام ارزشیابی فعلی پیشنهاد کرده است.

از جمله تغییر مقیاس بین (صفر تا بیست)به مقیاس ترتیبی، تغییر ساختار کارنامه وتبدیل آن به کارنامه توصیفی تحت عنوان گزارش پیشرفت تحصیلی،تغییر وتنوع بخشی از ابزارها وروش های جمع آوری اطلاعات از وضعیت تحصیلی دانش آموز مانند پوشه کار،آزمون عملکردی،پروژه،فهرست مشاهدات.

معلمین طرح ارزشیابی توصیفی با ایجاد جوی صمیمی ومطمئن در کلاس درس فضائی مساعد را برای رشد خلاقیت دانش آموزان فراهم می کنند تا آنها بتوانند با آسودگی در کلاس به اظهار نظر بپردازند وبدون نگرانی هر سئوالی را که در ذهن دارندمطرح کنند آنها یاد گرفته اند که چگونه مهارتهای یاد گیری را در قلمرو خاصی به دانش آموزان بیاموزند.

آنها روش تفکر در باره مسائل وقوانین علمی را به دانش آموزان آموزش می دهند.تحقیقات نشان داده است روابط صمیمانه وتوام با علاقه واحترام نقش موثری در بروز خلاقیت دانش آموزان دارد.

در ارزشیابی توصیفی یاد گیری، مهم وتفریح است.کودکان در کلاس تشویق می شوند که علایق وتجارب وایده های خود را به کلاس درس بیاورند و در باره هدفهای کار روزانه خود با معلمان بحث کنند به انها استقلال کاری داده می شود تا تصمیم بگیرند،احساس آرامش می کنند وتنشها و فشارهای کسب نمره را ندارند. آمابیل(1989)معتقد است معلمان با بیان آزادی احساس خود مانند عشق وشادی وکنجکاوی به امور می توانند الگوی مناسبی برای دانش آموزان باشند. در کلاس ارزشیابی توصیفی معلمان بجای من "ما "می گویند آنها منبع اطلاعات و هدایت هستنددر این کلاس همیشه همکاری بر رقابت ارجحیت دارد زمانی که راههای گوناگون انجام یک فعالیت را مورد توجه قرار می دهند اجازه می دهند که دانش آموزان صدای بلند فکر کردن آنها را بشنوند وهدایت شوند آنها نه تنها از ایجاد هر گونه زمینه رقابت در کلاس درس خود داری می کنند بلکه جوی را در کلاس ایجاد می کنند که دانش آموزان در انجام وظایف به همدیگر کمک کنند در ایده ها با هم سهیم باشند و به نتیجه نهایی کار افتخار کنند واین یعنی خلاقیت.

اکنون به بررسی نمونه هائی از روش ارزشیابی توصیفی می پردازیم:

ارزشیابی پوشه ای:

پوشه کارنما چیست؟

یک پوشه کارنما، مجموعه قطعاتی از کارهای دانش آموز است که با اتصال آنها می توان تصویر کامل و روشن تری از دانش آموز به عنوان یک یاد گیرنده مادام العمر به نمایش گذاشت. پوشه می تواند شمایل فهرست های ارزشیابی معلم، گزارش کارهای دانش آموز، یادداشتهای معلم، گزارشهای گردش های علمی و کارهای عملی و پروژه های دانش آموز باشد.

این مجموعه متنوع به دانش آموز امکان می دهد تا توانایی های خود را از جهات مختلف به نمایش بگذارد. به این ترتیب بدیهی است که در یک پوشه ممکن است قطعات جدا گانه ای از کار دانش آموز موجود باشد که هر کدام به تنهایی اطلاعات معتبری به معلم یا دانش آموز ندهد، ولی از تلفیق و ترکیب آنها می توان تصویری کامل از دانش آموز را نشان داد. پوشه بیش از آن که قطعاتی از کارهای دانش آموز باشد که بی هدف جمع آوری شده است، مجمو عه ای از کارهای مشخص، هدف دار و آگاهانه دانش آموز است که به او امکان می دهد تا تواناییهای خود را از جهات مختلف به نمایش بگذارد.

هر پوشه می تواند شامل کار یک فرد یا یک گروه باشد که در آن کارهایی مربوط به یک یا چند موضوع درسی آمده است. این مجموعه را می توان در زمان های معین به دانش آموز داد تا به خانه ببرد، یا می تواند در مدرسه نگه داری شود تا در اختیار معلم سال بعد قرار گیرد.

پوشه چیزی بیشتراز یک پوشه معمولی است. چون مجموعه ای است شامل کارها یی که آگاهانه و هدف دار انتخاب شده اند. (هام و آدامز(1991)

چرا باید از پوشه استفاده کنم؟

استفاده از پوشه دربرنامه های درسی معلم به دلایل زیر توصیه می شود:

دانش آموزازطریق ارائه کارخود ازطریق پوشه فرصت پیدا می کندتا میزان توانائی ها و دانش خود را مستند سازد.

پوشه ی دانش آموزبه اواین امکان رامی دهد تاشاهدرشدوپیشرفت خودباشد واعتماد به نفس او را افزایش می دهد.

پوشه فرصت شناخت واصلاح اشتباهات رابه دانش آموزمی دهد،این کار توان ریسک کردن،نهراسیدن ازاشتباه،جرأت پذیرش اشتباه واصلاح آن رابه اومی دهدوبه این ترتیب دانش آموز رادرفرایندآموزش خودسهیم می سازد.

پوشه به دانش آموز فرصت می دهد تابین آموخته های قبلی وجدید ارتباط برقرار کند.

دانش آموز ازطریق مرور پوشه های متعدد خود درسال های متوالی می تواند قابلیتهای خودراشناسایی کندو در مورد آینده ی تحصیلی وشغلی خود آگاهانه تصمیم بگیرد.

پوشه ی دانش آموزابزاری برای تعامل با همکلاسی ها،معلمان و والدین است.

مرورپوشه ی دانش آموز به معلم امکان می دهدتا با اطمینان بیشتروبراساس دلایل مستند درمورد دانش آموز قضاوت کند.

مرورپوشه به والدین این امکان رامی دهدتادرجریان پیشرفت فرزندشان قرار بگیرند،نقاط قوت و ضعف اورابشناسندونقش مثبت،سازنده وفعالی درهدایت تحصیلی اوراداشته باشند.

زمانی که قراراست دانش آموزی موردی ازکارهای خود رابرای نگهداری درپوشه انتخاب کند،فرصتی برای تمرین تصمیم گیری های آگاهانه وقضاوت مسئولانه پیدامی کند.

مرور پوشه ی دانش آموز به معلم فرصت می دهد تا قابلیت های او رابه درستی شناسایی وباتوجه به تئوری هوش های چندگانه،برای آموزش اوبرنامه ریزی کند.

فهرست مشاهدات چیست؟

استفاده از فهرست مشاهدات در برنامه آموزش، شیوه ای نو و تازه ای است که از طریق آن معلم می تواند در مورد حدود آمو خته های دانش آموز یا گروهی از دانش آموزان در حیطه های مختلف مهارتی، نگرشی و دانشی قضاوت کند.این یاد داشتها به معلم امکان می دهد تا در برنامه های تدریس خود میزان حصول به هدف های آموزشی را تعقیب و کنترل کند و دریابد که هر دانش آموز تا چه اندازه به هدف های مورد نظر رسیده است و احتمالا به چه کمک هایی نیاز دارد و بر اساس آن اطلاعات، فرایند تدریس خود را باز نگری کند. چگونگی تنظیم فهرست مشاهدات و شکل ظاهری آن به نظر معلم بستگی دارد.

فایده استفاده از فهرست مشاهدات:

1.تنظیم فهرست مشاهدات وارزشیابی بر اساس آن، کار معلم را در هر جلسه درسی ودر برخورد با دانش آموز نظم می دهد. فهرست ارزشیابی می تواند قسمت عمده ای از طرح درس معلم باشد.

2.زمانی که معلم قصد دارد فهرست انتظارات خود را از دانش آموزان در قبال یک فعالیت مشخص کند، در بسیاری از موارد احساس می کند باید فعالیت را درست مثل دانش آموزان انجام دهد تا از ظرایف کار و واکنش ها وپرسش های احتمالی مثل دانش آموزان آگاه شود. چنین عملی معلم رابه فردی فعال وآگاه تبدیل می کند که در فرآیند آموزش ودر استفاده از فرصت های ظریف ودقیق تواناست.

3.معلم از طریق تنظیم مشاهدات، وادار می شود تا به جزئیات فرآیند آموزشی خود دقت کند، وبه تجارب آموزشی خود بیفراید،این کار فرایند قضاوت وارزشیابی او از دانش آموزان را اعتبار می بخشد.

4.معلم از طریق فهرست مشاهدات، والدین رابه طور مستند در جریان آموزش دانش آموز قرار می دهد. این فهرستها والدین را از چگونگی و میزان کمک به فرزندشان ونیز حوزه ی پیشرفت وعلایق او آگاه می کند.

5. اطلاعات حاصل از فهرست مشاهدات به معلم کمک می کند تا گام بعدی در تدریس را آگاهانه بردارد.

6. معلم در فرآیند قضاوت دانش آموزبا اعتماد به نفس عمل می کند، مستندات فهرست مشاهدات وارزشیابی بر اساس آن، اورا از خطای احتمالی دور می کند.

7. معلم می تواند دانش آموزان را با خود ارزیابی وهدفهای فهرست مشاهدات یا فهرست انتظارات آشنا کند وآنان را به خود ارزیابی تشویق کند وحتی در موارد فهرست ارزشیابی رابا کمک آنان تنظیم کند واین کار نقش انکار ناپذیری در پرورش توان خود ارزیابی در دانش آموزان دارد که یکی از هدفهای مهم آموزشی است.

بدیهی است که برای هر فعالیت، فهرست انتظارات (مشاهدات) خاص همان فعالیت تنظیم می شود. به عنوان مثال فهرست انتظارات برای زمانی که دانش آموزان به طور انفرادی یک پروژه را طراحی می کند، با فهرست انتظارات از دانش آموزان در یک فعالیت گروهی در کلاس تفاوت دارد.

آزمون عملکردی چیست؟

آزمون عملکردی، آزمون بسیار معتبری است که تاکید بر فرآیند های یادگیری فراگیر در سطوح مختلف تحصیلی دارد و استفاده از این شیوه در سنجش دانش آموزان بسیار تازه است دلیل اصلی توجه به این نوع سنجش راعلاقه ی روز افزون به بسیاری از اصول روانشناسی شناختی در کلاس درس ونیاز به پرورش فرآیند عالی فکری ومهارت های تفکر انتقادی دانسته اند.(ثورندا یک و همکاران 1991)

دلیل دیگر توجه به این نوع سنجش را «دمبو» چنین نقل می کند:

در گذشته نظریه های یادگیری رفتاری، افکار معلمان را نسبت به آموزش تحت تأثیر قرارمی دادوبراساس آنها معلمان اعتقاد داشتند که یادگیری درمراحل کوچک انجام می شود.بنابراین نظام ارزشیابی سنتی برآزمون هایی مبتنی است که سنجش خرد را می سنجد،اما امروزه نظریه های شناختی یادگیری بر آموزش تاثیر گذاشته اند ومهارت های فکری پیچیده مورد توجه قرار گرفته است.

سنجش عملکردی دانش آموز از طریق درگیر کردن او در تکالیف عملی، چیزی فراتر از تعاریف سنتی، مثلاً حفظ کردن وکنفراس دادن در کلاس است. این نوع سنجش به هر نوع فعالیت یا کار خلاقانه ی دانش آموزمی پردازد که از طریق آن می تواند آن چه را آموخته است، به نمایش بگذارد یا بیان کند. تکالیِف عملی می تواند به صورت تکالیفی باشد که در زمان کوتاه یاطولانی قابل انجام است.

مزایاومعایب استفاده از آزمون عملکردی چیست؟

مزایا

- فهرست هایی برای کاربرد دامنه ی وسیعی از مهارت ها از جمله مهارت تحقیق فراهم می کند.

- فرصت هایی برای طرح پرسش های باز پاسخ فراهم می کند.

- امکان رشد تفکر نقاد وتوان نقدپذیری رافزایش می دهد.

- امکان جمع آوری دلایل مستند برای قضاوت در مورد حدود توانایی های دانش آموز فراهم می کند. (کاری که از عهده ارزشیابی های سنتی خارج است.)

- فرصتهای ارائه کارها خلاق رابرای دانش آموزان فراهم می کند.

- از طریق آزمون عملکردی، دانش آموز بین آن چه در کلاس فرا می گیرد وآن چه در دنیای واقعی به کار می آید، ارتباط براقرار می کند ونسبت به آموختن مهارت های سطوح بالا که در حل مسائل روز مره ی زندگی به کارش می آید ترغیب می شود.